Overzicht: wie gingen er wel en niet door de knieën?
Zaadbranche al decennia het toneel van strijd tussen overnames en onafhankelijkheid
In de afgelopen decennia hebben tal van consolidaties en overnames plaatsgevonden binnen de veredelingsbranche. Hieronder een resumé van de meest belangrijke en spraakmakende overnames.
Na een aantal mislukte pogingen van Monsanto om Syngenta te kopen, ging het Chinese ChemChina er in februari van dit jaar met de Zwitserse reus vandoor. Een en ander zal nog moeten worden goedgekeurd door de mededingingsautoriteiten, maar het bod van $ 43 miljard zal hoe dan ook nog voor het einde van dit jaar de boeken in gaan als de grootste buitenlandse overname ooit door een Chinees staatsbedrijf.
Een andere belangrijke fusie was die tussen 's werelds twee grootste aan landbouw gelieerde chemiebedrijven Dow Chemical en DuPont. De twee hebben inmiddels al een aparte bedrijfstak voor de landbouw. Hiermee werd DowDupont Agri in één klap 's werelds op een na grootste agrarische multinational.
Deze overnames maakten van de vermaarde Big Six (BASF, Monsanto, Bayer, Syngenta, Dow en DuPont) een Big Four (BASF, Syngenta / ChemChina, Bayer-Monsanto en DowDupont Agri).
BASF leek tijdens deze grote overnames een beetje de rol van slapende reus te vertolken. Zouden de Duitsers misschien een oogje hebben op Limagrain, de grote Franse multinational die ook eigenaar is van grote groentenveredelaars zoals HM (Harris Moran) Clause, Vilmorin, Hazera en Nickerson-Zwaan?
Maar hoe zat het ook alweer met Monsanto, hoe hebben die Amerikanen toch zo snel vat gekregen op de markt voor groenteveredeling? De meeste telers zullen hen kennen als de eigenaren van Seminis en DeRuiter. Seminis werd opgericht in 1994 na de overname van veredelaars als Agrow Seed Company, Bruinsma en Genecorp. Bruinsma was een grote Nederlandse veredelaar die als eerste een hybride tomatenras in Europa introduceerde.
Een jaar later werd ook Royal Sluis aan de Seminis portfolio toegevoegd.
In 2007 breidde Monsanto vervolgens haar kasgroenten-portfolio uit met de overnames van veredelaars als Western Seed, Poloni en Peotec als onderdeel van de International Seed Group.
Maar aan Monsanto's overnamedrang was nog altijd geen eind gekomen, en in 2008 volgde de spraakmakende overname van De Ruiter; deze familie ging door de knieën door hun bedrijf aan Monsanto te verkopen voor een bedrag van € 546.000.000.
In 2012 kondigde Monsanto aan dat Seminis zich in de toekomst uitsluitend op volle grond en onverwarmde beschermde teelten zou gaan focussen, en dat het merk DeRuiter hun exclusieve uithangbord zou worden voor de beschermde teelt in verwarmde, medium en high tech kassen.
Dit waren slechts enkele grote overnames die Monsasto deed om haar portefeuille uit te breiden met belangrijk genetische materiaal voor hybride groentetassen. Als gevolg van tal van andere overnames in andere sectoren (veredeling in katoen, graan en vele andere akkerbouwgewassen), bezat Monsanto in 2015 zo'n 26% van de wereldwijde markt voor zaad.
Bayer had echter 'slechts' 4% van deze wereldwijde markt voor zaad in handen in 2015. Met betrekking tot glasgroenten zijn zij sinds 2002 de trotse eigenaren van het Nederlandse Nunhems. Ten tijde van de overname was Nunhems één van de top vijf groentenveredelaars in de wereld.
Net als DeRuiter, Bruinsma en Western Seed, beschikte Nunhems over veel van de meest belangrijke kennis en materiaal voor high-tech kasgroenteveredeling. Nunhems had bijvoorbeeld eerder ook al het Nederlandse Leen de Mos ingelijfd. Vandaag de dag is Nunhems het merk voor groentezaden binnen de Bayer's tak CropScience.
Ook Bayer CropScience streefde al eerder naar meer marktaandeel, en nam bijvoorbeeld in juni 2015 de Indiase veredelaar Seedworks over. Dit bedrijf uit Hyderabad is gespecialiseerd in de veredeling en verkoop van hybride tomaten, pepers, okra en pompoenen en een belangrijke speler op de gigantische Indiase markt.
Desalniettemin is Bayer na deze overnames nog steeds een vrij kleine speler met haar marktaandeel in de wereldwijde zadenmarkt (4% in 2015). De Duitsers zijn echter wel 's werelds grootste leverancier van gewasbeschermingsmiddelen. Bayer bezat in 2015 18% van deze markt. Het is dus vooral de combinatie van Bayer en Monsanto die de meeste boeren en telers vrezen, ze zijn bang dat er weinig alternatieven overblijven in de toekomst.
Maar al deze overnames hebben ook een neveneffect; er is een snel groeiende groep boeren en telers die geïnteresseerd zijn in de aankoop van zaden van onafhankelijke veredelaars en familiebedrijven. Maar er zijn ook andere interessante ontwikkelingen; bijvoorbeeld telers die zich verenigen om zelf te gaan veredelen en zo een lange neus trekken naar de grote multinationals.
Zo is Rijk Zwaan nog steeds een onafhankelijk bedrijf. De veredelaar heeft 1989 nog wel eens te koop gestaan en kwam hierdoor in handen van olieconcern British Petroleum. Maar al snel volgde er een management buy-out die de onafhankelijkheid van de Lierse onderneming weer verzekerde. Sindsdien positioneert Rijk Zwaan zichzelf als een volledig onafhankelijke veredelaar die er naar streeft om voor altijd in handen van drie families te blijven.
Ook het Franse Gautier Semences en het Nederlandse Enza Zaden zijn fier op hun onafhankelijk als familiebedrijf. Gautier is naar eigen zeggen in staat betere keuzes te maken dankzij haar vrijheid.
En dan is er Axia Seeds; de Nederlandse veredelaar werd in 2010 opgericht door de voormalige directie van Western Seed (overgenomen door Monsanto in 2007). Gesteund door zes van de grootste Nederlandse tomatentelers als aandeelhouders (Lans, Looye, CombiVliet, Agrocare, Kesgro en plantenkweker Van Geest), wordt Axia Seeds een steeds belangrijkere onafhankelijke speler; niet alleen in Nederland, maar ook op internationaal niveau.
Onafhankelijkheid was waarschijnlijk ook de reden voor de kwekers van Prominent om hun eigen veredelingsprogramma te starten. De telersvereniging stond in 2010 aan de basis van Totam Seeds.
Het is de vraag hoe onafhankelijk deze veredelaars kunnen blijven. In ieder geval staat vast dat er met de fusie tussen Bayer en Monsanto nog geen einde lijkt te komen aan de fusies in de groentenveredeling. Zeker omdat de vraag naar voedsel alleen maar zal groeien en er over de hele wereld een breed scala aan genetisch materiaal eigendom is van allerlei ondernemingen. Het is te verwachten dat er nog vele overnames zullen volgen, met name in snelgroeiende economieën in Zuid-Amerika en Zuid-Oost Azië.