Na zes jaar onderzoek gaat het ketenbrede onderzoeksprogramma Uireka door. Ruim 100 bedrijven uit de hele keten blijven de schouders onder de proeven zetten. Ook de provincies Zeeland en Flevoland trokken hun portemonnee voor het uienonderzoek. Het vakblad Primeur sprak erover met Gijsbrecht Gunter, voorzitter van de Stuurgroep en kartrekker van het eerste uur.
Voordat we spreken over het nieuwe onderzoeksprogramma: Wat heeft de eerste zes jaar onderzoek opgeleverd?
“Veel! Naast een uniek kennisnetwerk waarin alle ketenpartners meedenken over de uitdagingen waarvoor we staan, hebben we concrete resultaten bereikt. Bijzonder vind ik het fusariumonderzoek. We zijn in staat geweest om de pathogene (ziekteverwekkende, red.) fusariumsoort op uien te detecteren in zowel de plant alsook de bodem. Die ziekteverwekker heeft heel wat van zichzelf blootgegeven in het onderzoek. Daarvoor was heel fundamenteel genetisch onderzoek nodig. Ik vind het bijzonder dat de partners daar zo op doorgezet hebben, ondanks de hoge kosten en lange tijd dat dit onderzoek liep. Oneerbiedig gezegd: zes jaar door een dure microscoop turen voor je voorzichtig iets kunt zeggen is voor veel uienhandelaren tenenkrommend. Met de resultaten gaan we nu door. Uiteindelijk hopen we dat een commerciële partij er brood in ziet om met de opgedane kennis een bodemtest te ontwikkelen waardoor we net als bij witrot of aaltjes van tevoren kunnen bepalen wat het risico is op fusariumrot. De kennis is ontwikkeld, het is nu aan de markt.”
Dat klink best ingewikkeld, maar zijn er ook resultaten waar de telers nu al wat mee kunnen?
“Zeker, vaak gaat het dan om praktische proeven of interessante bijvangsten in ons praktijkonderzoek. We hebben een aantal zaken bevestigd, soms opnieuw maar onder andere omstandigheden. Denk aan het kwaliteitseffect van de hoeveelheid en vooral ook tijdstip van de stikstofgift, het oogsttijdstip en het bewaarregime in de schuur. Bij het bewaren hebben we ook gekeken naar het effect op koprotontwikkeling bij verschillende manieren van drogen en daarover een flyer gemaakt. Als ik die dan bij bedrijven zie liggen om mee te geven aan de telers, maakt dat me blij. Alle resultaten zijn openbaar beschikbaar op de website van Uireka, www.uireka.nl. Hoe voor de hand liggend de resultaten ook zijn, toch zijn ze heel nuttig want bij heel basale dingen gaat er nog te vaak iets mis. Dat is volstrekt onnodig en doet de reputatie van de Hollandse ui geen goed. Een teler is dief van zijn eigen portemonnee als hij niets met de resultaten zou doen.
Bijvangsten noem ik bijvoorbeeld dat we zagen dat herbicidengebruik geen invloed heeft op scheurkontjes, hetgeen nogal eens in de wandelgangen rondging. Die fabel hebben we met onderzoek onderuit gehaald. Ook bleek dat digestaat van mesofiele vergisting (38 graden Celsius) geen van de onderzochte ziekteverwekkers overbrengt, maar (rundvee)drijfmest een bron kan zijn van zowel witrot- als fusariumbesmettingen. Daar moeten we dus echt aandacht voor hebben. Stengelaaltjes kunnen mogelijk via compost worden overgebracht, al hebben we dat nog niet met zekerheid kunnen vaststellen. De sclerotiën van koprot blijken zowel de vergister, de rundveemaag alsook de compostering niet te kunnen overleven. Persoonlijk was ik in het verleden best ongerust over het uitrijden van digestaat van biovergisters en daarin was ik zeker niet alleen. Het vrij kleinschalige, maar verantwoord wetenschappelijke praktijkonderzoek toonde aan dat we ons waarschijnlijk meer zorgen moeten maken over het gebruik van drijfmest in de uienteelt. Dat was nog niet eerder zo aangetoond en best verrassend. Ongetwijfeld hebben individuele partijen verder onderzoek gedaan. Tot nu toe zijn de conclusies die Uireka heeft getrokken nog niet ter discussie gesteld.
Wat ook opviel was dat wanneer uien op ruggen geteeld worden, de fusariumbesmetting op de Rusthoeve in Colijnsplaat tijdens het droge en warme teeltseizoen 2022 beduidend minder was. Door de droogte was een aantal proeven figuurlijk helaas in het water gevallen, maar de bijvangst was dus dat beddenteelt de fusariumdruk lijkt te verminderen. Een ander voorbeeld is dat trips zich in irrigatieproeven veel minder manifesteerde dan niet geïrrigeerde velden. Dat laatste kan natuurlijk een gevolg zijn van betere opname en transport van insecticiden door de planten, maar ook te maken hebben met een weerbaarder gewas tegen deze insecten. Dat soort verrassingen of bijvangsten zijn opvallend en vragen om vervolgonderzoek.”
De rapporten zijn taaie kost om door te lezen. Hoe vindt de vertaling naar de praktijk plaats?
“Dat is een terecht punt. Enerzijds willen we geen millimeter afdoen aan de wetenschappelijke aard van de gepubliceerde rapporten. Het is echt nodig om heel secuur vast te leggen hoe de proeven zijn uitgevoerd, wat gemeten is en de resultaten zijn. Ook als geïnteresseerden over twintig of dertig jaar willen weten hoe een proef is uitgevoerd. Te vaak gaat het juist hier mis en ontstaan in de loop der jaren verkeerde interpretaties of ronduit fabels. Onderzoek is dan opnieuw nodig, omdat destijds het hoe en waarom niet duidelijk genoeg is opgeschreven. Chris de Visser van Wageningen Universiteit, de projectmanager van Uireka, steekt daarin de meeste tijd en houdt een vinger aan de pols bij de verslaglegging van de verschillende werkgroepen.
Tegelijkertijd dienen de resultaten wel vertaald te worden naar een praktisch handelingsperspectief voor de boer. Dat is de reden dat we de Uireka Academy hebben opgericht. We richten ons daarbij primair op de zogenaamde erfbetreders. Inmiddels hebben al tientallen praktijkadviseurs van de partners binnen Uireka de ‘colleges’ gevolgd en nemen die kennis mee in hun advies op het boerenerf. Zo brengen we de kennis bij de boer. We staan ook open om voor groepen telers de resultaten te presenteren en hopen de komende winterperiode weer de nodige uitnodigingen te krijgen hiervoor.
Voor de komende drie jaar hebben we extra budget voor demo’s en veldproeven gekregen via het programma Kennis op Maat (KOM) van het Rijk. Daar zijn we blij mee, want uiteindelijk is het doel om met de opgedane kennis een volhoudbare uienteelt in Nederland te realiseren.”
De komende drie jaar gaat Uireka dus door?
“Jazeker, al had het budget van ons wel wat ruimer mogen zijn en gaan we hier en daar nog met de pet rond. In totaal hebben we een kleine 1,5 miljoen euro cash in de pocket voor de periode 2023 tot en met 2025. De in-kind bijdrage van de vele partners is echter ook goud waard en komt dus bovenop het cash budget. Zo heeft de insectenwerkgroep heel goed werk verricht en zijn door de partners zelf vervolgonderzoeken gestart naar nieuwe middelen. Dat is een spin-off die regelmatig groter is dan de eigenlijke proeven of de gemeenschappelijke investering vanuit Uireka zelf.
Wel blijft geduld ook hier een schone zaak. Zeker met de verhoogde insectendruk, de gevolgen van klimaatverandering en de steeds schaarsere chemische gereedschapskist is de dure uienteelt best riskant. Toch zetten we als hele uienketen door en daar ben ik heel blij mee. Nieuw is de participatie van de fabrikanten van gewasbeschermingsmiddelen, zowel van chemische als biologische middelen. We hebben de hele keten compleet. Alle zaadhuizen in Nederland die uienzaad verkopen, het Platform Nederlandse Uientelers, de sorteerders en exporteurs, toeleveranciers waaronder private partijen en grote coöperaties. Naast de gewasbeschermingsmiddelenfabrikanten doen ook een aantal start-ups en laboratoria mee en een aantal partijen die zich specifiek richten op niches in de uienketen. De gesprekken met de BO-Akkerbouw lopen ook door en ik ben blij dat de telers op die manier ook rechtstreeks aangehaakt blijven. Hopelijk kunnen we die samenwerking de komende tijd verder concretiseren. Kortom, er zijn resultaten geboekt, we zijn samen het meest unieke uienkennisnetwerk ter wereld en zetten samen de schouders onder onafhankelijk praktijkonderzoek. Dat is bijzonder waardevol en moeten we koesteren!”
