De 'B' van 'BRICS' aan herziening toe?
Somber toekomstbeeld voor Brazilië door jarenlange protectionisme
De gemiddelde nieuwsconsument moet toch enigszins verbaasd zijn als hij de financiële secties van krant en internet anno 2016 vergelijkt met wat hij enkele jaren geleden las. Tien jaar geleden kwamen de 'BRICS' - Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika - voor het eerst bij elkaar. In de marge van een belangrijke VN-vergadering werd de kiem gelegd voor intensievere samenwerking. De afkorting 'BRICs' (nog zonder Zuid-Afrika) is overigens al ouder en werd voor het eerst in 2001 gebruikt door een analist van Goldman Sachs die een enorm groeipotentieel in deze economieën zag.
Moet het niet 'RIC' zijn?
Naar het schijnt werd de analist zelfs al in 2001 gevraagd of hij Brazilië er niet gewoon bij had genomen, omdat de afkorting met een B net wat beter klonk. Geen van de BRICS maakt momenteel de torenhoge verwachtingen waar die velen ervan hadden. Ook in Brazilië is het beeld de laatste jaren niet al te best. "Wie Brazilië volgt, ziet al een tijd dat er volop structurele problemen zijn," zegt Marijke Zewuster, hoofd Opkomende Markten bij ABN AMRO.
Daarnaast speelt er ook een politiek drama dat verstrengeld is met economie. President Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij (PT) is praktisch afgezet op basis van corruptiebeschuldigingen en een crisis die deels is voortgekomen uit haar veel te ruime fiscale en protectionistische beleid. De voornaamste hoop, een herleving van de export, is onvoldoende om hiervoor te compenseren.
Boetekleed voor politici?
In 2015, het eerste jaar van president Dilma Rousseffs tweede ambtstermijn, kwamen massale anti-overheidsprotesten op gang. Er speelde een aantal schandalen waarbij Braziliaanse (top)politici betrokken waren en ondertussen was ook de economie in het slop geraakt. De gehele politiek, met Rousseff als ultieme kop van jut, werd verantwoordelijk gehouden. De economie is er inderdaad niet best aan toe. De inflatie is hoog, (9,3 procent in mei 2016), de Braziliaanse real is sterk verzwakt en de infrastructuur is behoorlijk verouderd. Het is maar de vraag of dat alles op het conto van Rousseff kan worden geschreven.
"Rousseff heeft een veel te ruim fiscaal beleid gevoerd, waardoor de tekorten opliepen, dat is waar. Tegelijkertijd waren er ook factoren in het spel waarop zij weinig grip heeft. De grondstofprijzen daalden bijvoorbeeld sterk en Brazilië krijgt daar als grote exporteur van landbouwproducten een extra grote klap door," aldus Zewuster.
Ze gaat verder: "Je kan het ook omdraaien, zolang de grondstofprijzen hoog waren, kon de Arbeiderspartij (PT) zijn ruime fiscale beleid zonder pijn voortzetten. Nu de grondstoffenprijzen dalen, is dat niet meer mogelijk en is snijden in de uitgaven onvermijdelijk."
Concurrentievervalsing
De tegenvallende Braziliaanse groei gaat ook gepaard met geringe besparingen. Besparingen zijn nodig om investeringen in de economie mee te financieren. Daardoor moet kapitaal voor investeringen van buitenlandse bronnen komen. Dat maakt Brazilië sterk afhankelijk van buitenlands kapitaal, wat risico's met zich meebrengt.
Dat hangt samen met het protectionistische beleid dat Brazilië al enige jaren voert. Dat heeft het land minder aantrekkelijk gemaakt voor buitenlandse investeerders. Zewuster: "De regering probeerde de Braziliaanse economie te beschermen door bijvoorbeeld van buitenlandse investeerders te eisen dat zij samenwerkten met Braziliaanse bedrijven."
De invloed van China en de VS
Niet alleen de grondstoffenprijzen zijn voor een landbouwexporteur als Brazilië belangrijk. Het is ook van belang hoe het met de handelspartners gaat. Laat China nu nét de belangrijkste handelspartner van Brazilië zijn. De Chinese economie verkeert zeker niet in crisis, maar de zeer snelle groei van een aantal jaren geleden is wel degelijk afgenomen. Dat heeft zijn weerslag op de groei in Brazilië en wel op twee manieren.
In de eerste plaats is er natuurlijk de directe handel met China, maar in de tweede plaats heeft China invloed op de prijs van grondstoffen. Daarnaast is Latijns-Amerika, meer nog dan andere opkomende markten, gevoelig voor het monetaire beleid in de VS. Een renteverhoging door de centrale bank, de Federal Reserve, wordt er zeker gevoeld.
Hoe ziet de korte termijn er uit?
Zewuster: "Het BR-gedeelte van de BRICS doet het slecht. Rusland heeft last van sancties die door de EU en de VS zijn opgelegd en van de lage olieprijs. Het aandeel van Brazilië in de wereldeconomie is tussen 1990 en nu nauwelijks toegenomen. Er zijn ook geen indicaties voor een boom op korte termijn."
"De Braziliaanse economie kromp in 2015 met 4 procent. Voor 2016 hielden wij eerst rekening met een krimp van 3 procent, maar hebben de prognose verlaagd naar opnieuw een krimp van 4 procent. Vooralsnog zien wij voor 2017 een voorzichtig herstel van 0,5 procent." De huidige situatie in Brazilië moet volgens Zewuster ook ten dele bekeken worden als onderdeel van de boom-bust-cyclus. Het zijn niet alleen structurele, maar ook conjuncturele factoren die verantwoordelijk zijn voor de economische malaise. Bovendien is het niet alleen slecht: "Brazilië is een stuk sterker dan tijdens de laatste grote crisis rond 2000. De buitenlandse reserves zijn toegenomen en hoewel de overheidsschuld wel gestegen is, staat die niet op crisisniveau. Het risico dat de Braziliaanse overheid in betalingsproblemen komt is gering."
Het kan weer beter worden
Het is belangrijk voor Brazilië dat het buitenlandse investeerders blijft aantrekken. Daarom zegt de huidige regering de economie ook meer open te gooien voor die partijen. Er moet een eind komen aan het protectionisme. Als dat slaagt, kan het land aantrekkelijker worden. Ook het herstel van de grondstofprijzen is gunstig voor Brazilië. Bovendien is de kans dat de Chinese economie een diepe val maakt kleiner geworden. Wat dat betreft zijn de tekenen goed.
Bron: ABN Amro