Na één jaar experimenteren met agro-ecologische teeltmaatregelen toonden de partners van het Proefplatform Agro-ecologie Hansbeke op het 50 ha grote terrein de eerste interessante resultaten. Proeven met mengteelten van een productiegewas met een vlinderbloemige waren een succes. Ook het toepassen van compostthee en van stalmest in het najaar leverde interessante resultaten op, net als experimenten met mulch als onkruidbestrijding, zaaien zonder ploegen en droogtetolerante grassen, meldt het Vlaamse Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO).
Maar liefst 200 geïnteresseerden kwamen luisteren naar de ervaringen van de betrokken landbouwers, loonwerkers en onderzoekers. De Vlaamse minister van Landbouw Hilde Crevits gaf daarbij een overzicht van maatregelen die landbouwers kunnen bijstaan om een aantal milieu-uitdagingen aan te gaan.
Felix de Bousies
Bio-teler en mede-eigenaar van het domein Felix de Bousies (PHAE) toonde zich optimistisch over de evolutie die zijn bedrijf doormaakt: “Ook zonder ploegen en kunstmest zijn we erin geslaagd om degelijke opbrengsten te bekomen in granen en zelfs betere opbrengsten in tijdelijk grasland, met een hoge voederwaarde en kwaliteit. Daarenboven zien we nu al dat de bodemstructuur en het bodemleven erop vooruitgaan.”
Alain Peeters
Expert-consulent Alain Peeters (RHEA) benadrukte nog eens hoe waardevol het proefplatform is: “Een agro-ecologisch praktijkbedrijf dat nauw opgevolgd en begeleid wordt door onderzoekers en experten is van onschatbare waarde voor de ontwikkeling van agro-ecologie als wetenschap. Het is ook een mooi instrument om aan kennisdeling te doen, daarom communiceren we intensief over de veldwerkzaamheden en experimenten via de blog.”
Koen Willekens, ILVO
Onderzoeker Koen Willekens (ILVO) uitte zich hoopvol over het lopend aantal initiatieven en aanvragen: “Er is binnen Vlaanderen maar ook binnen Europa duidelijk interesse in het proefplatform en in de geteste agro-ecologische principes als mogelijk antwoord op de Green Deal ambities van Europa. Dat we bovendien de evolutie van het bodemleven en de bodemkwaliteit nauwgezet gaan monitoren, is een grote meerwaarde voor het landbouwkundig onderzoek.”
Hilde Crevits, Vlaams minister van Landbouw
Vlaams minister van Landbouw Hilde Crevits gaf toelichting bij de nieuwe pre-ecoregelingen van de Vlaamse overheid: “Het is belangrijk dat innovatieve recepten voor een duurzame toekomst van de landbouw op deze manier getest en gedemonstreerd worden. Door dit proefplatform te ondersteunen, maar ook met de nieuwe pre-ecoregelingen, willen we landbouwers ondersteunen om enkele bewezen agro-ecologische praktijken op hun bedrijf te gaan toepassen. We willen daarbij ook duidelijk maken dat deze maatregelen nuttig kunnen zijn binnen verschillende bedrijfstypes, of ze nu groot, klein, bio of gangbaar zijn.”
Een overzicht van de getoonde proeven en resultaten, met volgende agro-ecologische principes in het achterhoofd:
1. Bewust kiezen voor gewassen die het bodemleven, de bodemstructuur en het koolstofgehalte in de bodem op verschillende manieren bevorderen
- Mengteelt kuilmaïs-klimboon
Het nieuwe VLAIO LA-traject Farmers’ benefits wil melkveehouders alternatieven bieden voor de klassieke rotaties kuilmaïs-gras en maïs-maïs. In dat kader ligt in Hansbeke een verkennende proef kuilmaïs-klimboon aan. Klimboon kan als vlinderbloemige stikstof uit de lucht opnemen, dus vraagt geen extra bemesting. Bovendien passen beide teelten goed bij elkaar en kunnen ze samen geoogst, gehakseld, ingekuild en vervoederd worden. Het resultaat is ruwvoeder met een hoger gehalte (lokaal geteeld) eiwit, en hopelijk een positief effect op de bodem. Een verkennende proef te PHAE is alvast beloftevol. Zowel de bonen als de maïs zijn goed ontwikkeld. Koen Willekens (ILVO): “Nu zijn we benieuwd naar het effect op de bodemkwaliteit en de stikstofbeschikbaarheid in de bodem, wanneer de mengteelt wordt ingelast in zo’n typische melkveerotatie.” In Oostenrijk en Duitsland komt deze praktijk al voor, net als bij een landbouwer in Oost-Vlaanderen die het project mee initieerde. - Mengteelt brouwgerst-erwt
Een andere mengteelt die met succes getest werd in Hansbeke is brouwgerst-erwt. Bedoeling was om de gerst eruit te triëren en te leveren aan lokale brouwerijen, maar het mengsel werd uiteindelijk als gehele plant silage geoogst om dan in te kuilen als veevoeder. De opbrengst was mooi (+-7ton ds/ha) en ook mechanische onkruidbestrijding in de proef was een succes. - Teelt van meer diverse (bak)granen
Er werden dit jaar verschillende proeven gedaan op eenkoorn, baktarwe, bakrogge en spelt, dat laatste in samenwerking met het West-Vlaamse proef- en kenniscentrum Inagro. Gemeten opbrengsten van tarwe, spelt en rogge waren gemiddeld resp. 2,9, 4,2 en 4,6 ton per ha. In een nieuw project dat net werd goedgekeurd, gaan ILVO en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek INBO verder onderzoeken hoe je bakgranen op een duurzame manier teelt, en wat die teelten opleveren aan biodiversiteit (onkruidenflora, insecten, akkervogels). Hansbeke zal opnieuw een van de testlocaties zijn. - Droogtetolerante grassen voor een klimaatrobuuste melkveehouderij
Veredelaars en kenniscentra werken al enkele jaren aan een nieuwe generatie droogtetolerante grassen. Maar brengen die in de praktijk ook voldoende op om interessant te zijn voor melkveehouders? Zijn ze voedzaam en lekker genoeg voor het melkvee, zowel vers als ingekuild? En wat is het effect op de melkgift en -kwaliteit? In Hansbeke wordt voor het VLAIO LA-traject Klimgras de opbrengst en voederwaarde van de droogtetolerante grassen rietzwenkgras en kropaar getest en vergeleken met Engels raaigras. Dit zowel in monocultuur als in mengteelt met rode klaver. Maarten Cromheeke (ILVO): “In de eerste snede brachten ze dit jaar evenveel op als standaard grassen (in droge stof). Het is nog wachten op de resultaten van de voederwaarde, graasproef en opnameproef, maar dit lijkt er dus op te wijzen dat droogtetolerante grassen ook in niet-droge jaren een goede keuze zijn. Verder onderzoek zal de komende drie jaar uitwijzen hoe deze grassen gedijen en wat het effect is wanneer ze vervoederd worden in een melkveerantsoen.” - Biomax als bodemverbeterende groenbedekker
Biomax is een uitgekiend mengsel van groenbedekkers dat de bodemvruchtbaarheid verhoogt door de bodemstructuur te verbeteren, het bodemleven te bevorderen en het koolstofgehalte te verhogen. Er is niet één recept, want het mengsel wordt aangepast aan de bodem, het klimaat en de voor- en nateelt. Het kan tot 10 verschillende eenjarige planten bevatten, die op verschillende manieren wortelen en verschillende nuttige insecten, bacteriën en schimmels aantrekken. De soorten die in Hansbeke werden ingezaaid zijn zonnebloem, facelia, Alexandrijnse klaver, wikke, voedererwt, veldboon en vlas. Het effect op de bodem zal de komende jaren intensief gemonitord worden.
2. Minimale bodembewerking om bodemstructuur en bodemleven te begunstigen en verlies aan koolstof te vermijden
- Kan je wel een goede opbrengst halen bij zaaien zonder ploegen? De ervaringen in Hansbeke zijn positief. Het biologisch graan kent een degelijke opbrengst (3-4 ton/ha) en ook in de proeven met kuilmaïs-klimboon en Biomax was de opkomst en opbrengst goed. Felix de Bousies (PHAE): “Daarmee is voor mij een taboe doorbroken. Met minimale bodembewerking heb ik toch een mooie opbrengst, in tonnage en in kwaliteit. Mijn kosten zijn bovendien lager en de prijs die ik ervoor krijg hoger.”
3. Externe inputs zoals chemische gewasbescherming en kunstmest vermijden
In plaats daarvan werken met organische meststoffen, vlinderbloemigen, natuurlijke vijanden en de grond altijd bedekt houden.
- Mulchen als barrière tegen onkruid én tegen vochtverlies uit de bodem werd getest in Hansbeke, met wisselend succes. In een experiment remde een mengsel van gras en houtsnippers als mulch toegepast vóór en na de zaai van kuilmaïs-klimboon de groei van dat gewas. Koen Willekens (ILVO): “Mulch wordt toegepast om droogte te counteren maar door het zeer natte weer dit jaar is de laag sterk gaan verteren, wat een zekere stikstofhonger heeft veroorzaakt. Met zuiver gras zou dit minder een probleem kunnen zijn geweest. Toepassing na de zaai bleek meer gepast, omdat doorzaai de mulchlaag niet intact liet.” Op het bedrijf werd eerder al een goed ontwikkelde Biomax met de roller-crimper neergelegd. In deze onkruidwerende mulchlaag werd vervolgens met succes rechtstreeks graan ingezaaid.
- Compostthee is een cultuur van micro-organismen op basis van compost en organische voeding. Compostthee kan aangewend worden voor het enten van de bodem met nuttige microbiologie. Er zijn aanwijzingen dat toepassing op gewassen de productie en gezondheid ervan kunnen verbeteren. Koen Willekens (ILVO): “Compostthee is een minder bekend product, dat wel aan een opmars bezig is. Daarom onderzoeken wij in een proef in Hansbeke met baktarwe en -rogge als testgewas of het effectief de productie en kwaliteit ervan kan verbeteren. Een halve ton meeropbrengst voor de tarwe dit jaar lijkt dit te bevestigen.”
- Stalmest toepassen in het najaar voor een teelt van wintergraan, maar heeft dat ook zin? Samen met Inagro werd in Hansbeke een eerste proef uitgevoerd met geitenstalmest voor spelt na scheuren van tijdelijk grasland. De resultaten zijn interessant: het leverde een hogere biomassaopbrengst en stikstofopname op door een hogere stikstofbeschikbaarheid. De korrelopbrengst kwam echter gelijk uit voor bemeste en niet-bemeste variant (+- 4,2 ton/ha). Uit analyse moet nog blijken of het eiwitgehalte in de korrel hoger ligt voor de bemeste variant. Koen Willekens (ILVO): “In het najaar zagen we al een hogere stikstofbeschikbaarheid, wat het uitspoelingsrisico enigszins verhoogt. Dit kan tegengegaan worden door vroeger te zaaien. Zaaien in september (als proefvariant) lukte ditmaal niet door een aanhoudend droge nazomer. Vroege zaai betekent ook dat het graan als vanggewas kan dienen voor de stikstof vrijgesteld uit het gescheurde grasland.”
4. Risicospreiding door gewasdiversificatie en kringlopen sluiten door planten en dieren op een bedrijf te combineren.
Evolutie naar een gemengd landbouwsysteem met gesloten kringlopen
Landbouwer Felix de Bousies bracht de afgelopen jaren meer variatie in zijn teeltrotatie in, plant dit najaar walnoten aan om ook fruit en hout (lange termijn) als gewas op het bedrijf te introduceren en bereidt zich voor om terug vee te houden, al dan niet in samenwerking met collega-landbouwers. Die transitie van een gespecialiseerd akkerbouwbedrijf naar een gemengd landbouwbedrijf – met alle obstakels, opportuniteiten en betrokken partijen – is interessant studiemateriaal voor collega-landbouwers die een gelijkaardige evolutie willen doormaken. PHAE is daarom één van de 12 pilootsites die in het kader van het Europese project Agromix door onderzoekers opgevolgd worden. Jolien Bracke (ILVO): “De bedoeling is heel hands on kennis te verzamelen over omschakelen naar agroforestry en andere gemengde teeltsystemen, en die kennis vervolgens beschikbaar te stellen voor landbouwers over heel Europa. In totaal zullen we lessen trekken uit een kleine 100 praktijkcases in 13 landen.”
Voor meer informatie:
Nele Jacobs
ILVO
+32 (0)472 530 696
nele.jacobs@ilvo.vlaanderen.be
www.ilvo.vlaanderen.be